To tak jak z bezdomnym psem, choćby przypałętał się komuś na podwórko. Kogo winić za jego niedolę?

No niech ginie, skoro nikogo nie obchodzi. A co tam. A co tam, że unikalna. Że niespotykany jest grobowiec mułły w tym kształcie. Że to namacalny ślad obecności muzułmanów w naszym mieście. Że to historia Sochaczewa, Polski i świata. Że to nasza tożsamość, punkt styczności z przeszłością i innymi kulturami.

Że to miejsce, w którym moglibyśmy opowiadać dzieciom o tym, że nie jesteśmy sami na świecie, my Polacy, my biali, my Europejczycy, i że od wieków przenikaliśmy się nawzajem. Że losy te, przeniknięcia, bywały nie tylko krwawe, ale i pokojowe, barwne, twórcze. Że ziemia nasza, ta sochaczewska, skrywa szczątki zmarłych w różnych okolicznościach Polaków, Niemców, Żydów, Tatarów, Rosjan, Szwedów. Że chodzimy po tych szczątkach na co dzień, ale tu w tym miejscu, stoimy właśnie na kościach muzułmanów, cmentarza już nie widać, ale one tam są, a jeśli tylko ruszyć ziemię, mogą zacząć się wysypać jedna po drugiej, przypominając naszą niepamięć.

Moglibyśmy opowiadać naszym dzieciom paradoksy historii, że miejsce święte może nie być traktowane jak święte przez ignorancję, choć wszędzie na świecie, odkąd istnieje gatunek ludzki, ludzie wiary i ludzie dobrzy oddawali cześć zmarłym, choćby właśnie zginęli z ich rąk jako wrogowie, bez względu na rasę, narodowość, religię, bo po śmierci wszystkie te ludzkie granice znikają.

Czy uczniowie Liceum Ogólnokształcącego im. Fryderyka Chopina w Sochaczewie, klasa po klasie, pokolenie po pokoleniu, mają w programie tę lekcję historii i humanizmu? Czy wiedzą, mają świadomość, że na terenie ich szkoły jest niesamowitej wagi cmentarz muzułmański, którego granic nikomu do dziś nie udało się, a może nie zechciało wytyczyć, pośrodku którego oglądają na co dzień grobowiec mułły w niespotykanym, unikalnym kształcie baszty? Czy ktoś wpadł na pomysł opowiedzenia o pierwszej połowie XIX wieku, o obecnych w Polsce carskich muzułmańskich jednostkach wojskowych, o generale Auguście Radwanie przez pryzmat śladów pozostawionych tu właśnie w naszym rodzimym Sochaczewie?

Czy przy okazji tej lekcji historii dowiadują się, dlaczego cmentarz ten, jak i inne w naszym mieście, i dalej, wszędzie, gdzie osiadł człowiek, budowano niegdyś na skarpach rzek? Czy w kontekście tej rozmowy poczuli wagę swojego pobytu nad Bzurą, która była tu, kiedy ich jeszcze nie było, ani ich ojców, ani dziadów, ani pradziadów?

Czy na lekcji języka polskiego, przy wspominaniu Marii Konopnickiej, ktoś ma w zwyczaju przytaczać jej pobyt tuż obok ich klasy w 1887 roku, tu właśnie, na dawnym cmentarzu mahometańskim, pod wrażeniem widoku którego napisała:

„…Przed nami, na urwistym brzegu Bzury, wznosiła się niewielka okrągła budowla z wysokim spiczastym daszkiem, zakończonym błyszczącą w porannym słońcu iglicą, na której tkwił nów miesięczny. Dokoła widać było mniejsze i większe stożki…”?

Może jedna, dwie, trzy z tych młodych osób, słysząc ten opis i widząc, co po nim zostało, zapragnęłaby widzieć to samo, co Maria Konopnicka? Może chociaż obudziłaby się w nich wewnętrzna niezgoda na niepamięć i dewastację, które dotykają basztę od dekad?

Chyba się nie pomylimy, stwierdzając, że jedyną organizacją po wojnie, i to za naszych czasów, która usiłowała zadbać o większy szacunek dla tego miejsca, było Stowarzyszenie „Nasz Zamek”. To dzięki niemu, basztę wraz z około dziesięciometrowym pasem wokół, gdzie prawdopodobnie znajduje się cmentarz, wpisano do krajowego rejestru zabytków. Brakuje wnikliwych badań archeologicznych, cmentarz jest prawdopodobnie większy. Ale kto to sprawdzi, jeśli nie ma woli? Nie ma woli nawet takiej, by zadbać o szacunek dla tego miejsca.

Jak wygląda dziś baszta, widzimy na zdjęciach. Jak będzie wyglądała za chwilę, możemy sobie wyobrazić. Może w ogóle jej nie będzie. Niech ginie. A co tam. To tak jak z bezdomnym psem, choćby przypałętał się komuś na podwórko. Kogo winić za jego niedolę? Od kogo wymagać leczenia, gdy choruje? Kogo obciążyć winą, gdy zdechnie? Ale nawet bezdomny pies w każdej gminie w cywilizowanym kraju może liczyć na to, że jeśli zgłosi się tu i tam jego samotność i biedę, chociaż wezmą go do schroniska, gdzie na pewno pełna miska się znajdzie. A tu? Kogo prosić o pomoc? Szkołę, na terenie której się znajduje? Starostwo powiatowe, któremu szkoła podlega? Konserwatora zabytków? Nas samych?